Stimuleren van eigenaarschap tijdens rekenen bij kinderen op De Eendragt
Aanleiding voor dit onderzoek was de vraag hoe de school vanuit eigenaarschap van kinderen, kinderen kan leren om zelf keuzes te maken bij het vak rekenen. Er is gekeken welke leerkrachtvaardigheden nodig zijn om eigenaarschap te stimuleren, in welke mate deze vaardigheden al aanwezig zijn en hoe dit met een interventie nog verbeterd kan worden. Na een literatuuronderzoek en observaties in de klassen is een kwaliteitskaart ontwikkeld waarmee concreet waarneembaar leerkrachtgedrag beschreven staat.
Doel
De aanleiding voor dit onderzoek heeft grotendeels te maken met de werkwijze en de visie van De Eendragt. Momenteel heeft De Eendragt veel ICT-middelen ter beschikking en hier wordt tijdens de lessen veel gebruik van gemaakt. Met name Snappet vervult een grote rol binnen het onderwijs. Met de inzet van deze middelen hoopte de school dat het eigenaarschap van leerlingen over hun eigen leren vergroot zou worden. Tot nu toe is dat nog te weinig het geval. De Eendragt wil ervoor zorgen dat er meer zelfverantwoordelijkheid en intrinsieke motivatie is bij de leerlingen om gebruik te maken van de ICT-leermiddelen. Dit doel wil de school bereiken door in te zetten op het ontwikkelen van leerkrachtvaardigheden die gericht zijn op het ontwikkelen van eigenaarschap van de leerlingen. Het doel van dit onderzoek is om uit te zoeken welke vaardigheden leerkrachten hiervoor nodig hebben en deze vaardigheden te stimuleren binnen de school. In eerste instantie richt het project zich op rekenen.
Onderzoeksvraag
Ons onderzoek is opgesplitst in drie stappen. Allereerst is er literatuuronderzoek gedaan om te inventariseren welke leerkrachtvaardigheden nodig zijn om eigenaarschap bij leerlingen te stimuleren. Daarna is geïnventariseerd in welke mate deze leerkrachtvaardigheden binnen het team aanwezig zijn en hoe de visie op eigenaarschap binnen het onderwijs op De Eendragt wordt vormgegeven. Tot slot is er een interventie ontwikkeld om de leerkrachtvaardigheden te versterken binnen de heersende visie op eigenaarschap. Er is gekozen voor een een kwaliteitskaart.
De drie stappen corresponderen met de volgende drie onderzoeksvragen:
1. Welke leerkrachtvaardigheden zijn nodig om eigenaarschap van leerlingen te stimuleren bij de rekenen?
2. In welke mate zijn deze vaardigheden aanwezig binnen het team van de Eendragt?
3. Hoe kunnen de ontbrekende vaardigheden met een interventie verbeterd worden?
Methode
Om de eerste onderzoeksvraag te beantwoorden is een literatuuronderzoek uitgevoerd. Het literatuuronderzoek is verdeeld in vier onderdelen: zelfgestuurd leren, motivatie, de rol van de leerkracht en rijke leeromgeving.
Om de tweede onderzoeksvraag te beantwoorden is er een instrument ontwikkeld om de leerkrachtvaardigheden van het docententeam te achterhalen met betrekking tot het stimuleren van eigenaarschap bij de leerlingen. Dit instrument is wederom opgedeeld in de vier onderdelen. Per onderdeel zijn observatievragen opgesteld vanuit ons literatuuronderzoek. Zo zijn er bijvoorbeeld bij het onderdeel Motivatie observatievragen ontwikkeld over autonomie-ondersteunend leerkrachthandelen en het bieden van structuur. Een nulmeting is uitgevoerd met een ontwikkeld observatieschema bij de leerkrachten van groep 4 t/m 8. Naar aanleiding van de observaties is er gekeken welke aspecten van eigenaarschap, motivatie, de rol van de leerkracht en de rijke leeromgeving in veel/alle groepen zichtbaar waren en welke aspecten onderbelicht waren. Deze conclusies vormden het uitgangspunt voor de interventie.
Om de derde onderzoeksvraag te beantwoorden is een interventie ontwikkeld naar aanleiding van de conclusies op de observaties. Er is besloten om een kwaliteitskaart te ontwikkelen. In deze kwaliteitskaart is het theoretisch kader uitgewerkt in concrete, observeerbare punten voor leerkrachtvaardigheden bij het stimuleren van eigenaarschap bij rekenen.
Resultaten
In deze samenvatting van ons onderzoeken richten wij ons vooral op de tweede en derde onderzoeksvraag. Mocht u nog geïnteresseerd zijn in de uitkomsten van onze eerste onderzoeksvraag, dan kunt u contact opnemen met de school of met de docentonderzoeker.
Tussen deze observaties zaten veel verschillen. De school heeft erg goede ideeën en samen laten de leerkrachten ontzettend mooie dingen zien. Er is echter geen doorlopende lijn op school of duidelijke afspraken hoe het rekenonderwijs op de Eendragt eruit ziet. Hierdoor missen sommige klassen aspecten die bijdragen aan eigenaarschap tijdens het rekenen waar de school wel voor staat. Zo kwam er bijvoorbeeld bij de observaties naar voren dat er een klas was waar het lesdoel niet genoemd werd, waardoor het voor leerlingen moeilijk is om doelgericht te werken en hier eigenaarschap in te nemen.
Duidelijk is dat er veel onderlinge verschillen tussen klassen waren, waardoor er in elke klas mogelijkheden voor het ontwikkelen van eigenaarschap gemist werden. Wij wilden met een interventie de verschillen tussen klassen wegnemen, waardoor er in elke klas meer aspecten van eigenaarschap in het rekenonderwijs aanwezig zouden zijn. De kwaliteitskaart Eigenaarschap is opgesteld om samen met het team te kijken waar kansen liggen om eigenaarschap te vergroten. Kwaliteitskaarten zijn een middel om de kwaliteit van het onderwijs te verbeteren (Wij-Leren, 2018). De kwaliteitskaart Eigenaarschap is opgesteld om samen met het team te kijken waar kansen liggen om eigenaarschap te vergroten. Bij iedere lesfase wordt wenselijk leerkrachtgedrag als concreet waarneembaar handelen benoemd. Deze kwaliteitskaart is gemaakt door de onderzoeksgroep van Samen de Regie en heeft de kwaliteitskaarten van Wereld in Getallen 5 als basis genomen bij het ontwerp. Deze kwaliteitskaart kan daarom aanvullend worden ingezet bij een WIG-observatie of dienen als uitgangspunt om samen in gesprek te gaan over eigenaarschap tijdens de rekenles.
Tips en advies
Om de kwaliteitskaart goed in te zetten is het van belang om deze goed door te spreken met het team. Dit zou kunnen tijdens de unitvergaderingen. Tijdens deze bijeenkomsten is het van belang om het waarom van de kaart goed te bespreken met het team. Het team kan dan in stappen de kaart invoeren tijdens het rekenonderwijs.
Belangrijk hierbij is om met elkaar succescriteria te benoemen en de verwachtingen naar elkaar goed uit te spreken. Wat wil het team in alle groepen zien als er wordt gerekend? Hierbij kan worden gedacht aan zowel leerkrachtgedrag en vaardigheden maar ook aan leerlinggedrag en leerlingkenmerken. In de school wordt gewerkt met instructional leaders. Deze instructional leaders zijn leerkrachten of leerkrachtondersteuners die een opleiding tot instructional leader hebben gevolgd. De rol van deze collega's is om samen met een leerkracht een les voor te bereiden, te observeren en na te bespreken. Het doel hiervan is om samen betere lessen voor te bereiden en uit te voeren en vervolgens in de nabespreking de tips en de tops eruit te halen. De succescriteria kunnen door de instructional leaders worden besproken tijdens deze voorbereiding van de lessen, maar ook tijdens de nabespreking aan bod komen. Wat is er gezien: wat ging goed en wat kan een volgende keer beter?
De Eendragt wil tijdens de unitvergaderingen de kwaliteitskaart rekenen steeds op de agenda zetten. De eerste twee maanden vooral om de voortgang met elkaar te bespreken. In januari en in juni is het goed om door de instructional leaders een observatieronde uit te voeren waarbij de bevindingen worden meegenomen tijdens een evaluatiemoment in de unitvergadering. Belangrijk hierbij is dat ook de leerkrachten zichzelf met de kwaliteitskaart kunnen inschalen
Hoe nu verder?
In eerste instantie had de onderzoeksgroep voor ogen om na implementatie van de kwaliteitskaart een tweede meting te doen met het observatieschema. De kwaliteitskaart is nog niet geïmplementeerd en daarom wordt door het onderzoeksteam geadviseerd om deze later nog uit te voeren. Op deze manier kan gekeken worden of er meer leerkrachtvaardigheden worden ingezet om eigenaarschap bij leerlingen te stimuleren tijdens de rekenles.
